مناطق آزاد در سطح جهانی به عنوان ابزاری برای توسعه، شکوفایی اقتصادی و پایداری اجتماعی-اقتصادی شناخته شوند.
منطقه آزاد تجاری (FTZ) یک نوع از مناطق ویژه اقتصادی است.این منطقه جغرافیایی است که در آن کالاها ممکن است تحت مقررات گمرکی خاص وارد، ذخیره، جابجایی، تولید، یا پیکربندی مجدد و صادرات مجدد شوند و عموماً مشمول عوارض گمرکی نیستند. مناطق آزاد تجاری به طور کلی در اطراف بنادر بزرگ دریایی، فرودگاه‌های بین‌المللی و مرزهای ملی سازماندهی می‌شوند – مناطقی که دارای مزایای جغرافیایی زیادی برای بازرگانی هستند.
پیشینه
ایده ایجاد مناطق آزاد تجاری به پس از جنگ جهانی دوم بر می‌گردد که در آن کشورهای زیادی به استقلال رسیدند، این کشورها در صدد برآمدند تا آثار عقب ماندگی را از بین ببرند. در این راستا، رسیدن به استقلال اقتصادی-صنعتی را یکی از مهم‌ترین عوامل پیشرفت دانسته و بدین جهت در پی یافتن نظریه‌ها و راهبردهایی بودند وچندین نظریه و استراتژی جهت توسعه صنعتی ارائه شدند، از جمله آنها، استراتژی تشویق یا توسعه صادرات بود که توسط مؤسساتی نظیر سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو) پیشنهاد و تشویق می‌شد.
تعریف
چندین تعریف برای مناطق آزاد تجاری وجود دارد که در آنها برای معرفی مناطق آزاد از واژه‌هایی همچون منطقه آزاد پردازش صادرات، منطقه تجارت خارجی و سایر واژه‌ها استفاده می‌شود.
مناطق آزاد تجاری، طبق تعریف سازمان توسعه صنعتی ملل متحد[United Nations Industrial Development Organization-UNIDO]، به‌عنوان محرکه‌ای در جهت تشویق صادرات صنعتی تلقی می‌گردد.
با این که تعریف جامعی برای مناطق آزاد وجود ندارد، اما به نظر می‌رسد که تعریف بانک جهانی تعریف کامل‌تری باشد:
«منطقه آزاد تجاری، قلمرو معینی است که غالباً در محدوده داخل یک بندر یا در مجاورت آن قرار گرفته و در آن تجارت آزاد با سایر نقاط جهان مجاز شناخته شده‌است. چنانچه کالاها را می‌توان بدون پرداخت حقوق و عوارض گمرکی از این مناطق صادر کرد یا به این مناطق وارد نمود و آنها را برای مدتی در انبار ذخیره و در صورت لزوم بسته‌بندی و مجدداً صادر کرد. کالاهایی که از منطقه آزاد تجاری به کشور میزبان وارد می‌شوند، حقوق و عوارض گمرکی مقرر را می‌پردازند.
مناطق پردازش صادرات علاوه بر تسهیلات فوق، ابنیه و خدمات مورد نیاز جهت تولید، تبدیل مواد خام و کالاهای واسطه‌ای وارداتی به محصولات نهایی را به هدف صدور آنها و برخی اوقات جهت فروش در بازار داخلی، به شرط پرداخت حقوق و عوارض گمرکی معمول فراهم می‌نمایند. از این جهت منطقه آزاد پردازش صادرات ناحیه صنعتی ویژه‌ای است که تولیدات آن جهت‌گیری صادراتی دارند. تسهیلات این مناطق جهت جلب سرمایه‌گذاران خارجی و تسهیل استقرار آن هاست و معمولاً با مشوق‌های دیگری نیز همراه است.»
به‌طور کلی دو دیدگاه و نظریه درباره تجارت آزاد بین‌المللی وجود دارد: دیدگاه بین‌المللی و دیدگاه منطقه‌ای.
دیدگاه بین‌المللی به کنفرانس‌های بین‌المللی تحت نظارت موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) توجه دارد و از طریق انجام مذاکرات بین‌المللی از قبیل مذاکرات دور توکیو و دور اوروگوئه در صدد کاهش عوارض گمرکی و از بین بردن سایر موانع تجاری در جهت تحقق تجارت آزاد در جهان است.
دیدگاه منطقه‌ای به توافق میان کشورها تأکید داشته و هدف آن نیز آزادی تجارت میان کشورهای منطقه با حفظ موانع گمرکی برای سایر کشورهای جهان است. این دیدگاه در چارچوب اجتماع کشورها تحت عنوان، 1.اتحادیه تجارت ترجیحی. 2. منطقه آزاد تجاری. 3.اتحادیه گمرکی. 4.بازار مشترک. 5.اتحادیه اقتصادی تحقق پیدا میکند.
اهمیت مناطق آزاد تجاری
ایجاد یک منطقه آزاد، در صورت موفقیت می‌تواند امتیازاتی را داشته باشد. برخی از این امتیازات عبارتند از:
– جذب سرمایه خارجی به ویژه در بخش‌های مولد.
– جذب و انتقال تکنولوژی به درون اقتصاد کشور.
– کارآفرینی در داخل کشور.
– افزایش تولید و ارزش افزوده ی بخش‌های اقتصادی به ویژه بخش صنعت.
– کمک به کشور برای ورود به بازارهای جهانی و آشنایی با تجارت خارجی و گسترش و متنوع ساختن صادرات.
– افزایش کارایی اقتصادی و تربیت نیروی انسانی ماهر.
– افزایش درآمد کشور ناشی از فعالیت‌های خدماتی (حمل و نقل، بارگیری و تخلیه، بانکداری، بیمه گری و توریسم).
– کمک به ورود کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای با شرایط و قیمت مناسب تر.
پیش نیازهای لازم برای تأسیس مناطق آزاد
حداقل امکانات مورد نیاز برای تأسیس مناطق آزاد را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
1. ایجاد اسکله هائی که کشتی‌های حداقل تا 25 هزار تن بتوانند در آن پهلو گرفته تخلیه و بارگیری نمایند.
ایجاد محوطه‌های مناسب برای بازاندازی و همچنین استقرار تجهیزات بنادر (جرثقیل، لیفتراک، ترانس می‌تر).
ایجاد انبارهای مناسب در بندر و تأمین آب و برق و سوخت منطقه.
ایجاد یا توسعه فرودگاه و ساختن ترمینال‌های مناسب.
ایجاد دبستان، بیمارستان، فروشگاه و شرکت‌های خدماتی و…
اعطاء مجوز فرود به هواپیماهای مسافربری که از خارج عازم منطقه می‌شوند.
تأسیس شبکه‌های مخابراتی پیشرفته (تلفن، تلکس و فکس و…).
در یک منطقه یا بندر آزاد، کلیه فعالیت‌های مزبور را می‌توان با همکاری دولت و بخش خصوصی یا جذب سرمایه‌داران خارجی و داخلی انجام داد؛ اما باید خاطرنشان ساخت که در کارهای زیربنائی معمولاً بخش خصوصی رغبتی از خود نشان نمی‌دهد؛ بنابراین تأمین آب و برق و ایجاد شبکه توزیع آن، فاضلاب، فرودگاه، ترمینال جاده‌های آسفالت، ایجاد بندرگاه مجهز، تأسیس شبکه‌های مخابراتی پیشرفته و… باید توسط خود دولت صورت گیرند.
تاریخچه مناطق آزاد تجاری
قدیمی‌ترین بندر آزاد جهان، که به‌طور مشخص برای افزایش حجم داد و ستد پایه‌گذاری شد، بندر آزاد رومی‌ها واقع در جزیره دلاس در دریای اژه بود، که با هدف افزایش حجم مبادلات تجاری بین مصر، یونان، سوریه، شمال آفریقا، آسیا و رم تأسیس شده بود و در آن همه داد و ستدها بدون دریافت حقوق گمرکی انجام می‌شد. پس از آن می‌توان به بنادری چون جنوا، ونیز و جبل‌الطارق اشاره کرد که وظایفی مشابه بنادر آزاد دلاس داشتند. با این وجود، منطقه آزاد هامبورگ که در سال 1888 تأسیس شد، پیشگام حقیقی مناطق آزاد محسوب می‌شود. به این منطقه برای تولید مشروط بر آن که با صنایع داخلی به رقابت برنخیزد، تسهیلات خاصی اعطا شد.
موفقیت چشمگیر بندر آزاد هامبورگ، ایجاد مناطق آزاد دیگر را به ویژه در اروپا باعث شد. کپنهاک در سال 1894، دانتسیشدر سال 1899 و بندرهای مالمو، هانگو، فیدم و تریست در اروپا، سنگاپور، هنگ‌کنگ و ماکائو در آسیا در زمره بنادر آزادی بودند که به تدریج تا قبل از جنگ جهانی دوم ایجاد شدنددر ایالات متحده آمریکا، تا تصویب لایحه مناطق تجارت در سال 1934، منطقه تجارت آزاد وجود نداشت اما تا سال 1982 در این کشور 68 منطقه آزاد تجاری فعال ایجاد گردیده بود، البته حجم مبادلات این بنادر و مناطق آزاد، یک درصد از کل حجم تجارت خارجی آمریکا را شامل می‌گردید.
به‌طور کلی تفکر حاکم بر مناطق آزاد در قبل از جنگ دوم جهانی در انبارداری، انتقال کالا از یک وسیله نقلیه به وسیله نقلیه دیگر، صدور مجدد کالا و در یک جمع‌بندی کلی در تجارت خلاصه می‌شد. در ادبیات مناطق آزاد، بعد از جنگ جهانی دوم، منطقه آزاد شانون در ایرلند را که در سال 1959 برپا شد به عنوان اولین منطقه آزاد به مفهوم امروزی آن می‌شناسند؛ زیرا برای اولین بار جذب سرمایه خارجی، انتقال تکنولوژی و ایجاد اشتغال از هدف‌های عمده منطقه آزاد شانون محسوب می‌شد.
در بین کشورهای آسیایی، هندوستان نخستین کشوری بود که مبادرت به ایجاد منطقه آزاد تجاری کرد. این کشور در سال 1965 منطقه آزاد کاندلا را ایجاد نمود و بعداً شش منطقه دیگر را نیز به آن اضافه کرد. دومین کشور آسیایی که در سال 1968 منطقه آزاد برپا نمود، سنگاپور بود. پس از آن فیلیپین منطقه باتان را در سال 1969 تأسیس کرد و بعدها شش منطقه دیگر را نیز به آن اضافه کرد.
مالزی در دهه 1970، ده منطقه آزاد تأسیس نمود و پس از آن کره پنجمین کشور آسیایی بود که در نیمه اول دهه 1970 دو منطقه ماسان و ایری را تأسیس کرد. تایلند در 1977 نخستین منطقه آزاد را ایجاد نمود و چین نیز در دهه 1980 به دنبال ایجاد منطقه آزاد تجاری رفت. هدف این کشورها از ایجاد مناطق آزاد، افزایش صادرات، ایجاد فرصت‌های شغلی، جلوگیری از تمرکز فعالیت‌ها در شهرهای بزرگ، ارتقای تکنولوژی و افزایش ارتباط با اقتصاد جهانی بود.
تفاوت مناطق آزاد تجاری با مناطق ویژه اقتصادی
منطقه ویژه اقتصادی عبارت است از محدوده جغرافیائی مشخص در مبادی ورودی یا در داخل کشور که به‌منظور پشتیبانی از تولید و همچنین تأمین کالا برای مصارف داخلی کشور و بدون رعایت مقررات صادرات و واردات و مراحل ثبت سفارش یا محدودیت زمانی برای نگهداری (مدت مقرر در آئین‌نامه امور گمرکی) در انبار بنادر و مقررات ارزی تحت شرایطی مطمئن و آسان توسط فروشندگان و تولیدکنندگان خارجی یا شرکای آنها به این مناطق وارد می‌شوند. واردکنندگان کالا به این مناطق می‌توانند تمام یا قسمتی از کالای خود را در مقابل قبض انبار تفکیکی قابل معامله که توسط مدیریت منطقه صادر می‌شود به دیگران واگذار نماید. در این‌صورت دارنده قبض انبار تفکیکی صاحب کالا محسوب می‌شود. مدیریت منطقه مجاز است به درخواست خریداران نسبت به صدور گواهی مبدأ باری کالای خریداری شده از منطقه با تأیید گمرک ایران اقدام نماید.
بانک‌های کشور مکلف به پذیرش گواهی مبدأ صادره می‌باشند. ورود کالا از منطقه ویژه به داخل کشور مستلزم رعایت مقررات صادرات و واردات و انجام مراحل ثبت سفارش در وزارت بازرگانی و بانک و ترخیص کالا از گمرک می‌باشد. واردات کالا به میزان نسبتی از ارزش افزوده و قطعات داخلی به کار رفته در کالاهای تولیدی در یک منطقه ویژه اقتصادی به داخل بدون رعایت مقررات مذکور و انجام مراحل ثبت سفارش و گشایش اعتبار بلامانع است
مجله fDi در گزارشی برترین منطقه آزاد جهان در سال 2020 را منطقه DMCC در امارات متحده عربی معرفی کرده است و همچنین برترین مناطق آزاد در هر قاره را نیز معرفی کرده است.
برترین مناطق آزاد جهان در سال 2020
مجله fDi که یک بخش تخصصی از فایننشال تایمز است، هر ساله مناطق آزاد جهان را ارزیابی و رتبه‌بندی میکند و در اکتبر 2020 نیز گزارشی کامل از برترین مناطق آزاد جهان در سال 2020 ارائه کرده است.
DMCC در امارات متحده عربی برترین منطقه آزاد جهان
DMCC یا Multi Commodities Centre Authority یک منطقه تجاری در قلب دبی و در مرکز منطقه برج‌های دریاچه جمیرا است که تمام آنچه برای زندگی، کار و پیشرفت نیاز است را در خود جای داده است. این منطقه مدیریتی برجسته دارد و تقریباً 100 ٪ خدمات به صورت دیجیتالی ارائه می‌شود که با افزایش همه گیری ویروس Covid-19 به علت این سیستم پیشرفته دیجیتالی بارگزاری به کاهش پیدا نکرد و به صورت دیجیتال انجام شد.
منطقه آزاد DMCC با شرکت Etisalat Digital همکاری کرد تا برج‌های دریاچه جمیرا را به یک منطقه هوشمند و پایدار مبتکر تبدیل کند که از شبکه 5G پشتیبانی میکند. همچنین این منطقه با نیروگاه تدارکاتی DP World مستقر در دبی همکاری کرد تا اعضای DMCC را برای انبارهای واقع در منطقه آزاد و بندر جبل علی آماده کند، بنابراین ارزش اضافی برای مشتریانی که قبلاً نمی‌توانستند به راه حل‌های انبار در منطقه آزاد دسترسی داشته باشند، فراهم شد.
در همین حین همچنین، یک مرکز تجارت قهوه راه اندازی کرد و قطب الماس خود را بازسازی کرد تا نقش خود را به عنوان یک رابطه اصلی تجارت کالا در خاورمیانه تقویت کند. DMCC با داشتن 68 برج تجاری و مسکونی میزبان بیش از 17، 500 شرکت است (حدود 2000 شرکت جدید که فقط در سال 2019 ثبت شده اند) که 60، 000 نفر را استخدام می‌کنند.
مناطق تانگر مد، مراکش برترین منطقه آزاد در افریقا
مناطق Tanger Med از رتبه پنجم در سال 2019 به مقام دوم در سال 2020 رسید و توانست در طی این یک سال پیشرفت‌های قابل توجهی داشه باشد. این اولین بار است که یک منطقه آفریقایی در این رتبه بندی رتبه بالایی را کسب میکند، که گواه افزایش فوق العاده شبکه مناطق توسعه یافته توسط اپراتور Tanger Med در اطراف بندر Tanger Med در تنگه جبل الطارق، یکی از شلوغ‌ترین آفریقا است.
مناطق Tanger Med از چهار سرمایه گذاری اصلی تشکیل شده است که یک پیشنهاد تجاری یکپارچه را شامل می‌شود که شامل خدمات خودرو و ساخت، تدارکات و خدمات دریایی است. طبق آمار شرکت، کل مجموعه در سال 2019 به ارزش 8.8 میلیارد پوند صادرات داشته است که 10.9 درصد بیشتر از سال قبل است. به طور کلی، این مناطق میزبان حدود 1000 شرکت صادرات محور بودند که در پایان سال 2019 حدود 90، 000 نفر را به کار گرفتند.
در حالیکه مراکش نقش خود را به عنوان قطب استراتژیک تولید و بازرگانی میان اروپا، آفریقا و حوضه اقیانوس اطلس ایفا میکند، در قلب آفریقا قرار گرفته و شبکه مناطق آن نشان داده اند توانایی لازم برای توسعه شرکت‌های خودرویی، هوانوردی، خدمات لجستیکی و.. دارند.
منطقه آزاد تجاری Waigaoqiao، چین برترین منطقه در آسیا و اقیانوسیه
منطقه آزاد تجاری شانگهای به عنوان برترین منطقه آزاد در منطقه آسیا و اقیانوسیه انتخاب شده است و مقام چهارم را در رتبه بندی جهانی کسب کرده است. این منطقه در سال 1990 تأسیس شده و بزرگترین منطقه در چین است. این صنعت از ترکیبی متنوع و متنوع برخوردار است که بیشترین تمرکز آن علوم زیستی، مراکز داده، تولید هوشمند و اطلاعات الکترونیکی است و اثرات خوشه‌ای ایجاد میکند. مقامات منطقه تأکید می‌کنند که حدود 117 شرکت چند ملیتی مقر‌های خود در آسیا-اقیانوسیه و چین را در اواخر ماه مه سال 2020 در منطقه آزاد تجاری Waigaoqiao ایجاد کرده اند، بیش از هر جای دیگر در سرزمین اصلی چین.
منطقه ویژه اقتصادی Łódź، لهستان برترین منطقه میان مناطق آزاد اروپا
منطقه ویژه اقتصادی Lódź در لهستان به عنوان منطقه برتر اروپا در مناطق آزاد جهانی جهانی fDi’s سال 2020 شناخته می‌شود. این منطقه همچنین در رتبه‌بندی کلی جهانی سوم است. این منطقه در تلاش خود برای تبدیل شدن به مرکز صنعت در قلب اروپای مرکزی و شرقی پیشرفت کرده است. منطقه می‌گوید، سرمایه‌گذاران خارجی متعهد به پروژه سرمایه‌گذاری جدید با ارزش 530 میلیون پوند در سال 2019 شده‌اند.
با توجه به اینکه قانون منطقه اقتصادی لهستان برای تقویت سرمایه گذاری با محتوای ارزش افزوده بالاتر به روز شده است، فعالیت‌های پیشرفته تولید و تحقیق و توسعه در میان مجوز‌های تجاری جدید صادر شده بسیار برجسته است. منطقه ویژه اقتصادی Lódź همچنین با طیف گسترده‌ای از خدمات با هدف ایجاد شرکت‌های مبتنی بر فناوری و شرکت‌های کوچک و متوسط، با تمرکز ویژه بر توسعه موارد استفاده 5G صنعتی، پیشنهاد خود را توسعه داده است.
Cayman Enterprise City، جزایر کیمن برترین منطقه در قاره امریکا
در میان مناطق آزاد امریکا در این رتبه بندی جزایر کیمن جزو برترین مناطق سال2020 انتخاب شده است.
از زمان راه اندازی در سال 2011، Cayman Enterprise City به چراغ دریایی شرکت‌های فعال در خط مقدم نوآوری و فن آوری‌های جدید تبدیل شده است. ارقام شرکت نشان می‌دهد که در پایان سال 2019 حدود 258 شرکت بین المللی در این منطقه فعال بودند، تقریباً نیمی از آنها (46.2 ٪) متعلق به شهر به اصطلاح Cayman Tech City بودند.
این منطقه در میانه راه یک طرح توسعه 67 میلیون دلاری قرار دارد که هدف آن توسعه یک مرکز هدف برای مشاغل دیجیتال است. این چشم انداز طولانی مدت مستلزم توسعه یک میلیون فوت مربع فضای اداری کلاس جهانی، مناطق مسکونی، رستوران‌ها و امکانات رفاهی برای تنوع بیشتر اقتصاد کیمن است. کل سرمایه گذاری‌ها به ترتیب 500 میلیون دلار برآورد می‌شود.
در مناطق ویژه اقتصادی قوانین تجارت و تجارت با سایر نقاط کشور متفاوت است. این اصطلاح و تعدادی از اصطلاحات دیگر در کشورها و نشریات مختلف می توانند معانی خاص متفاوتی داشته باشند. آنها غالباً دارای صلاحیت آسان گمرک یا مقررات ملی مرتبط هستند. آنها می توانند بنادر یا سایر مناطق بزرگ یا مناطق کوچکتر اختصاص داده شده باشند.
شرایط شامل بندر آزاد (پورتو فرانکو)، منطقه آزاد (زونا فرانکا)، منطقه پیوندی (ایالات متحده: منطقه تجارت خارجی)، منطقه آزاد اقتصادی، منطقه آزاد تجاری، منطقه پردازش صادرات و ماکیلادورا است.
معمولاً یک بندر آزاد یک منطقه گمرکی خاص یا قلمرو گمرکی کوچک است که معمولاً مقررات گمرکی سخت‌تری دارد (یا بدون عوارض گمرکی یا کنترل برای حمل و نقل). در اوایل تاریخ، برخی از بنادر آزاد مانند از خودمختاری سیاسی برخوردار بودند. بسیاری از فرودگاه‌های بین‌المللی دارای بنادر آزاد هستند، اگرچه معمولاً آنها را مناطق گمرکی، مناطق گمرکی یا مناطق بین‌المللی می‌نامند.
آفریقا
تانزانیا: منطقه آزاد بندر Mtwara
لیبی: منطقه آزاد میسوراتا
لیبریا: بندر آزاد مونروویا
مصر: پورت سعید و ترمینال کانتینری کانال سوئز
اریتره: بندر آزاد عساب و فرودگاه بین‌المللی و بندر آزاد ماساوا و فرودگاه بین‌المللی
مراکش: منطقه آزاد آتلانتیک کنیترا و منطقه آزاد صادراتی طنجه
موریس: بندر آزاد موریس
نیجریه:
ایجاد مناطق آزاد نقش زیادی در افزایش میزان سرمایه گذاری در نیجریه ایفا کرده است. زمانی که تمامی مناطق آزاد به طور کامل عملیاتی شوند، پیش‌بینی می‌شود که نیجریه نقش بزرگی در گسترش فعالیت‌های تولیدی صادرات محور در آفریقا ایفا کند.
آسیا
بحرین: منامه
چین: گوانگژو، شانگهای شنژن تیانجین Xiamen زوهای
هنگ کنگ: اسکله فری مرکزی، شهر ویکتوریا کانتینر ترمینال 9، Tsing Yi
ترمینال کای تاک کروز، کولون پایانه‌های کانتینری کوای تسینگ، جزیره سنگ شکن
ترمینال تجاری رودخانه، توئن مون پایانه اقیانوس Tsim Sha Tsui, Kowloon
اسکله کشتی Tsim Sha Tsui, Kowloon اسکله کشتی توئن مون، توئن مون
اندونزی: باتام، جزایر ریاو
ایران: انزلی، منطقه آزاد اروند، چابهار، جزیره کیش
منطقه آزاد ارس، منطقه آزاد ماکو، قشم
فلسطین: ایلات
ژاپن: ناکازاکی نیگاتا توکیو
لبنان: بندر بیروت بندر طرابلس (لبنان)
ماکائو: ترمینال کشتی داخلی هاربر، کوتای غرب ترمینال کشتی بیرونی هاربر، Sé، شبه جزیره ماکائو
ترمینال کشتی تایپا، شرق تایپا بندر کای هو، کولوئن
منطقه آزاد صنعتی بیان لپاس، همچنین به عنوان دره سیلیکون شرق شناخته می شود
مالزی: منطقه آزاد صنعتی بایان لپاس، جورج تاون، پنانگ لنکاوی
پایانه کشتی و مجتمع تجاری جوهور بهرو در کنار آب
پانگکور پراک، الکل، تنباکو و وسایل نقلیه معاف از مالیات نیستند.
لابوان جزیره تیومان
مغولستان:
منطقه آزاد تجاری آلتانبولاگ منطقه آزاد اقتصادی تساگان نور منطقه آزاد اقتصادی زمین عود
پاکستان: بندر گوادر
فیلیپین: سازمان منطقه ویژه اقتصادی شهر زامبوانگا
سنگاپور
کره جنوبی: منطقه آزاد اقتصادی بوسان – جینها منطقه آزاد اقتصادی خلیج گوانگ یانگ
منطقه آزاد اقتصادی اینچئون منطقه آزاد اقتصادی اولسان منطقه آزاد اقتصادی گوانگجو
منطقه آزاد اقتصادی Daegu-Gyeongbuk منطقه آزاد اقتصادی چانگبوک منطقه آزاد اقتصادی ساحل شرقی
تایوان: بندر کائوسیونگ منطقه آزاد تجاری بندر کیلونگ منطقه آزاد تجاری
بندر تایچونگ منطقه آزاد تجاری بندر تایپه منطقه آزاد تجاری منطقه آزاد تجاری پارک هوایی تائویوان
تایلند: بندر بانکوک بندر چیانگ کنگ بندر چینگ سائن بندر لائم چابانگ بندر رانونگ
ترکیه:
امارات متحده عربی
منطقه آزاد فرودگاه ابوظبی (ADAFZ) منطقه آزاد احمد بن راشد (ABRFZ) منطقه آزاد عجمان (AFZ) منطقه آزاد شهر رسانه‌ای عجمان (AMCFZ) شهر خلاق منطقه آزاد فرودگاه دبی (DAFZ)
پارک بیوتکنولوژی و تحقیقات دبی (DuBiotech) منطقه آزاد شهر خودرو و خودرو دبی (DUCAMZ)
پارک طلا و الماس دبی، شهر مراقبت های بهداشتی دبی، شهر صنعتی دبی (DIC)
شهر آکادمیک بین المللی دبی، مرکز مالی بین المللی دبی (DIFC)، شهر اینترنتی دبی،دهکده دانش دبی، شهر لجستیک دبی، شهر رسانه‌ای دبی، منطقه آزاد مرکز چند کالای دبی، منطقه برون سپاری دبی
واحه سیلیکون دبی (DSO)، منطقه آزاد فناوری و رسانه دبی (TECOM)، تکنوپارک دبی، دوبیوتک
مناطق اقتصادی جهان (EZW)، منطقه آزاد فجیره (FFZ)، منطقه آزاد حمریه
شرکت عالی برای مناطق اقتصادی تخصصی HCSEZ – ZonesCorp، شهر صنعتی ابوظبی
منطقه تولید رسانه بین‌المللی، منطقه آزاد جبل علی (JAFZA)، منطقه آزاد JLT دبی، بندر خلیفه و منطقه صنعتی خلیفه ابوظبی (کیزاد)
منطقه آزاد (RAK Investment Authority (RAKIA FZ
منطقه آزاد تجاری راس الخیمه
پارک فناوری اطلاعات راس الخیمه
منطقه آزاد رسانه‌ای راس الخیمه
منطقه آزاد بین‌المللی فرودگاه شارجه (SAIF)
شهر انتشارات شارجه (SPC)
شهر رسانه‌ای شارجه (SHAMS)
منطقه آزاد تجاری ام القوین
منطقه آزاد میدان DUQE
ازبکستان: نوکوس FEZ
اروپا
مناطق آزاد اتحادیه اروپا:
اتریش: لینز (بندر در رودخانه دانوب) – متوقف شد، وین (بندر در رودخانه دانوب) – متوقف شد
بلغارستان: منطقه آزاد بورگاس، منطقه آزاد پلوودیو، منطقه آزاد Pyce، منطقه آزاد روسه
کرواسی: منطقه آزاد دانوب ووکوار
منطقه آزاد Kukuljanovo
منطقه آزاد بندر ریجکا – Škrljevo
منطقه آزاد اوسیجک
منطقه آزاد زاگرب
منطقه آزاد کراپینا-زاگورجه
منطقه آزاد اسپلیت-دالماسی
منطقه آزاد بندر پلوچه
منطقه آزاد بندر پولا
منطقه آزاد بندر اسپلیت
قبرس:
منطقه آزاد لیماسول – متوقف شد
منطقه آزاد لارناکا – متوقف شد
انبارداری گمرکی و مناطق آزاد، نیکوزیا
جمهوری چک
منطقه آزاد استراوا
منطقه آزاد پاردوبیس
دانمارک:
بندر آزاد کپنهاگ (Københavns Frihavn)، کپنهاگ
استونی
منطقه آزاد موگا
منطقه آزاد Sillamäe
منطقه آزاد پالدیسکی
فنلاند:
منطقه آزاد (Lappeenranta (Lappeenrannan Vapaa–alue – متوقف شد
بندر آزاد هانکو (Hangon Vapaasatama) – متوقف شد
فرانسه:
منطقه آزاد Le Verdon – Port de Bordeaux (Zone franche du Verdon – Port de Bordeaux)
آلمان:
بندر آزاد برمرهاون (فریهافن برمرهاون)
بندر آزاد کوکساون (فریهافن کوجاون)، از سال 1896
بندر آزاد دگندورف (فریهافن دگندورف)، از سال 1989 – متوقف شد
بندر آزاد دویسبورگ (فریهافن دویسبورگ)، از سال 1989 – متوقف شد
Speicherstadt، هامبورگ – متوقف شد
یونان:
منطقه آزاد اوروس (دبزوس) – متوقف شد
منطقه آزاد هراکلیون
منطقه آزاد پیرئوس
منطقه آزاد تسالونیکی
منطقه آزاد پلاتیجیالی
مجارستان:
منطقه آزاد گمرکی Záhony
ایرلند:
بندر آزاد کورک – متوقف شد
منطقه آزاد شانون (1959 – 2003) – متوقف شد
ایتالیا:
دره آئوستا [ نیازمند منبع ] – متوقف شد
Campione d›Italia [ نیاز به منبع ] – متوقف شد
Livigno – متوقف شد
لیورنو، 1675-1860 – متوقف شد
بندر تریست
منطقه آزاد ونیز (Porto franco di Venezia )
منطقه آزاد پورتووسمه
منطقه آزاد تارانتو
منطقه آزاد بریندیزی
منطقه آزاد بریندیزی – Capobianco
لتونی:
بندر رایگان ریگا
بندر رایگان Ventspils
Rezekne SEZ
Latgale SEZ – متوقف شد
Liepaja SEZ
لیتوانی:
منطقه آزاد اقتصادی آکمن – متوقف شد
منطقه آزاد اقتصادی کاوناس
منطقه آزاد اقتصادی کداینی – متوقف شد
منطقه آزاد اقتصادی کلایپدا
منطقه آزاد اقتصادی Marijampolė – متوقف شد
منطقه آزاد اقتصادی Panevėžys – متوقف شد
منطقه آزاد اقتصادی شیائولیایی – متوقف شد
لوکزامبورگ:
پورت آزاد لوکزامبورگ
مالت:
فری پورت مالت
لهستان:
منطقه آزاد گمرکی فرودگاه ورشو
منطقه آزاد گمرک گلیویس
منطقه وظیفه آزاد ترسپول
منطقه آزاد گمرکی Szczecin
منطقه آزاد گمرکی Świnoujście
منطقه آزاد گمرکی گدانسک
منطقه آزاد گمرکی Mszczonów
پرتغال:
منطقه آزاد تجاری مادیرا که توسط مزایای مالیاتی زیر تشکیل شده است
منطقه آزاد صنعتی کانیچال
مرکز تجارت بین المللی مادیرا
ثبت کشتی بین المللی مادیرا
رومانی:
بندر کنستانتا، ژانویه 2007
منطقه آزاد کورتیچی آراد
منطقه آزاد گالاتی
منطقه آزاد جورجیو
منطقه آزاد بریلا
منطقه آزاد سولینا
منطقه آزاد کنستانتا سود سی باسارابی
اسلوونی
بندر کپر
اسپانیا
منطقه آزاد بارسلونا (زونا فرانکا (بارسلونا)
منطقه آزاد کادیز (Zona franca de Cádiz)
منطقه آزاد ویگو (کنسرسیوم منطقه آزاد ویگو)
منطقه آزاد لاس پالماس د گرن کاناریا (Zona franca de Las Palmas de Gran Canaria)
منطقه آزاد سانتاندر ( Zona franca de Santander)
منطقه آزاد سویا (Zona franca de Sevilla)
منطقه آزاد سانتا کروز د تنریف (Zona franca de Tenerife)
منطقه آزاد خلیج الگسیراس
(سئوتا و ملیلا بنادر آزاد یا مناطق آزاد نیستند زیرا بخشی از اسپانیا هستند، اما بخشی از اتحادیه اروپا برای گمرکات و عوارض مالیاتی نیستند)
سوئد
بندر آزاد ماستراند، قرن 18 – متوقف شد
سنت بارتلمی، 1785-1878 – متوقف شد
استکهلم فریهام، 1919-1995 – متوقف شد
Frihamnen، Göteborg، 1922-2000(?) – متوقف شد
آلبانی
کوپلیک (آلپ آلبانی)
اسپیتاله (بندر دورس)
ارمنستان
مغری
بلاروس
برست FEZ
گرودنو FEZ
منطقه آزاد شرکت موگیلف
گرجستان
جمهوری خودمختار آجارا
باتومی، 1878-1886 (در آن زمان روسیه)
بوسنی و هرزگوین
منطقه آزاد Trebinje 12
منطقه آزاد هرسگوین
منطقه آزاد Vogosca
منطقه آزاد ویسوکو
مولداوی
فری پورت گیورگیولستی
Expo-Business کیشیناو، کیشیناو
Ungheni-Business
تواردیتا
Otaci-Business
والکانس
تاراکلیا
فرودگاه بین المللی رایگان Mărculeşti
موناکو
موناکو فری پورت
مونته نگرو
منطقه آزاد بندر بار
مقدونیه شمالی
مناطق توسعه فناوری – صنعتی (TIDZs)
12 منطقه آزاد
روسیه
ناخودکا
ولادی وستوک، 1861–1909، 2015 (بندر آزاد ولادیوستوک)
صربستان
صربستان تا سپتامبر 2017 دارای 14 منطقه آزاد اقتصادی است. اینها عبارتند از:
– منطقه آزاد آپاتین
– منطقه آزاد FAS- Kragujevac
– منطقه آزاد کروشواچ
– منطقه آزاد نیش – جنوب
– منطقه آزاد نووی ساد
– منطقه آزاد پیروت
– منطقه آزاد پریبوج
– منطقه آزاد شاباک
– منطقه آزاد اسمدروو
– منطقه آزاد سوبوتیکا
– منطقه آزاد Svilajnac
– منطقه آزاد Užice
– منطقه آزاد Vranje
– منطقه آزاد زرنجانین
سوئیس
فری پورت ژنو، لا پرایل، ژنو
بندر آزاد فرودگاه بین المللی ژنو کوئینترین، ژنو
Magazzini Generali con Punto Franco SA، Chiasso و Stabio، بندر آزاد و انبار اوراق قرضه، Chiasso
PESA – Port-Franc et Entrepôts de Lausanne–Chavornay SA، بندر آزاد و انبار اوراق قرضه، Chavornay Vaud
SEV – Société des Entrepôts Vevey SA، بندر آزاد و انبار اوراق قرضه، Vevey
اوکراین
بندر آزاد و منطقه آزاد اقتصادی اودسا
1819-1858
بندر تجاری اودسا، 1 ژانویه 2000 به مدت 25 سال [نیازمند منبع]
انگلستان
مقاله اصلی: بنادر رایگان در بریتانیا
Anglesey Freeport
سلتیک فری پورت
فری پورت فرودگاه ایست میدلندز
فری پورت فورث گرین
فری پورت شرق
هامبر فری پورت
اینورنس و کرومارتی فرث فریپورت
فری پورت منطقه لیورپول سیتی
پلیموث و ساوت دوون فری پورت
منطقه آزاد سولنت
Teesside Freeport
تیمز فری پورت
جبل الطارق
بندر جبل الطارق
جزیره من
فرودگاه جزیره من (بالاسالا)
قاره آمریکا
آرژانتین
قانون 19640: منطقه گمرکی ویژه برای جزیره Tierra del Fuego
ریو گرانده، Tierra del Fuego
Ushuaia, Tierra del Fuego
قانون 24331: مناطق آزاد (آرژانتین)
Zona Franca Rio Gallegos، سانتا کروز
Zona Franca La Plata، بوئنوس آیرس
Zona Franca General Pico، La Pampa Decreto 285/99
باهاما
فری پورت، گراند باهاما
برمودا
بندر آزاد همیلتون، همیلتون، برمودا
برزیل
Zona Franca de Manaus
کانادا
مناطق تجارت خارجی:
بندر داخلی منطقه کلگری
شهرداری منطقه ای کیپ برتون
CentrePort کانادا
سازمان جهانی حمل و نقل
دروازه هالیفاکس
پورت آلبرتا
شهر کبک
نیاگارا
ویندزور – اسکس
بندر داخلی منطقه کلگری – نقطه FTZ
شیلی
ایکیکه
پونتا آرناس
کلمبیا
سن آندرس
زونا فرانکا
زونا فرانکا د بوگوتا
Zona Franca del Pacifico
زونا فرانکا پالرمو
جمهوری دومینیکن
مگا بندر پونتا کاوسدو
جامائیکا
مونتگو بی
پاناما
منطقه آزاد تجاری کولون
کاستاریکا
زونا فرانکا سارت
زونا فرانکا کویول
CF Free Zone Park SRL
زونا فرانکا متروپولیتانا
زونا فرانکا دل استه
منطقه آزاد تجاری Concentrix, SA
اروگوئه
فرودگاه بین المللی کاراسکو (فرودگاه رایگان)
زونا فرانکا کلونیا
Zona Franca de Montevideo
Puerto de Montevideo (بندر آزاد)
زونا فرانکا ریورا
ایالات متحده
جزایر ویرجین ایالات متحده
ونزوئلا
بندر آزاد ایسلا مارگاریتا (Puerto Libre de Margarita)
منطقه آزاد شبه جزیره پاراگوانا (Zona Franca de la Península de Paraguaná)
منطقه آزاد Santa Elena de Uairén (Zona Franca de Santa Elena de Uairén)
مناطق آزاد در ایران
مجلس با تاسیس 111 منطقه ویژه و آزاد موافقت کرده .بررسی‌ها نشان می‌دهد، میانگین وسعت مناطق آزاد کشورهای جهان، 7500 هکتار بوده و متوسط مساحت مناطق آزاد ایران 93000 هکتار است که به عبارت دیگر 12 برابر بیشتر از میانگین جهانی است. در حال حاضر مناطق آزاد پیشنهاد شده جدید نیز به صورت متوسط حدود 25 هزار هکتار وسعت دارند و این روند حاکی‌از اصرار بر گسترش قابل توجه در مناطق آزاد ایران نسبت به دیگر کشورهای جهان است.
مطابق قانون، 30 هزار هکتار از محدوده جزیره قشم منطقه آزاد محسوب شده و مابقی آن که حدود 100 هزار هکتار وسعت دارد، منطقه ویژه محسوب می‌شود؛ اما در واقعیت کل جزیره خارج از قلمرو گمرکی محسوب شده و امکان تفکیک آن وجود ندارد. لذا مساحت واقعی منطقه آزاد قشم را نیز باید در حدود 130هزار هکتار در نظر گرفت. همچنین طبق برنامه پنجم توسعه بخشی از محدوده فرودگاه امام خمینی(ره) به عنوان منطقه آزاد و بخشی دیگر به عنوان منطقه ویژه در نظر گرفته شده که در جدول و نمودارهای فوق فقط به محدوده آزاد آن اشاره شده است. در صورت احتساب این مساحت‌ها، میانگین وسعت مناطق آزاد ایران به مراتب بیشتر خواهد بود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد، مناطق آزاد چین و کره در ابتدای فعالیت‌شان مساحت کمتری داشته و به مرور زمان با تکمیل زیرساخت و افزودن تجهیزات بندری یا فرودگاهی، اقدام به توسعه وسعت متناسب با فعالیت‌های اقتصادی خود کرده‌اند.
بیش از 80 منطقه آزاد و اقتصادی ویژه مصوب در کشور وجود دارد، از این تعداد 48 منطقه فعال هستند.
18 منطقه آزاد و 79 منطقه ویژه اقتصادی مصوب داریم.
سالانه 18 میلیارد دلار صادرات از بستر مناطق آزاد و اقتصادی انجام می شود، واشتغال ایجاد شده 700 هزار مورد است.
در ایران، ایجاد مناطق آزاد با 21 کشور جهان در دستور کار این شورایعالی قرار دارد، در اجرای این مذاکرات با پنج کشور به مرحله امضای اسناد رسیده ایم و با 2 کشور در مرحله انتخاب نقطه و لوکیشن مشخص هستیم.
– منطقه آزاد کیش
– منطقه آزاد قشم
– منطقه آزاد چابهار
– منطقه آزاد اروند
– منطقه آزاد ارس
– منطقه آزاد تجاری- صنعتی انزلی
– منطقه آزاد تجاری-صنعتی ماکو
– منطقه آزاد قصرشیرین
مناطق آزاد تخصصی و انواع دیگر مناطق نیجریه
| شماره | نام | مکان | وضعیت | مالکیت |
| 1 | منطقه آزاد یکپارچه جزیره مار | لاگوس | عملیاتی | خصوصی |
| 2 | منطقه آزاد تجاری کانو (KFTZ) | ایالت کانو | عملیاتی | فدرال رزرو دولت |
| 3 | منطقه آزاد نفت و گاز Onne | ایالت رودخانه | عملیاتی | تحت اقتدار موازی |
| 4 | منطقه آزاد تیناپا و استراحتگاه گردشگری CRS | عملیاتی | خصوصی/عمومی | |
| 5 | منطقه آزاد تجاری کالابار (CFTZ) | CRS | عملیاتی | فدرال رزرو دولت |
| 6 | منطقه آزاد مرزی مایگاتاری ایالت جیگاوا | عملیاتی | ایالت | |
| 7 | منطقه آزاد LADOL لاگوس | عملیاتی | خصوصی | |
| 8 | پروسه صادرات خدمات هواپیماییایالت لاگوس | عملیاتی | خصوصی | |
| 9 | منطقه پردازش صادرات ALSCON اکوا ایبون | عملیاتی | خصوصی | |
| 10 | منطقه آزاد تجاری اوگون گوانگدونگ ایالت اوگون | عملیاتی | عمومی/خصوصی | |
| 11 | مناطق پردازش صادراتی Sebore Farms ایالت آداماوا | عملیاتی | خصوصی | |
| 12 | Ibom Science & Tech. منطقه آزاد پارک اکوا ایبوم | زیر موارد منفی | عمومی/خصوصی | |
| 13 | منطقه آزاد بهار زنده | ایالت اوسون | زیر موارد منفی | ایالت |
| 14 | منطقه آزاد لکی | ایالت لاگوس | زیر موارد منفی | دولتی/خصوصی |
| 15 | منطقه آزاد برنج LNG | بایلسا | زیر موارد منفی | عمومی/خصوصی |
| 16 | منطقه آزاد دهکده فناوری ابوجا | ابوجا | زیر موارد منفی | عمومی/خصوصی |
| 17 | تخصصی راه آهن صنعتی FTZ – Kajola | ایالت اوگون | زیر موارد منفی | عمومی/خصوصی |
| 18 | ایمو گوانگدونگ FTZ | ایمو ایالت | زیر موارد منفی | عمومی/خصوصی |
| 19 | OK منطقه آزاد تجاری | اوندو و اوگون | زیر موارد منفی | ایالات / خصوصی |
| 20 | منطقه آزاد لاگوس | ایالت لاگوس | زیر موارد منفی | خصوصی |
| 21 | منطقه آزاد کوارا | ایالت کوارا | اعلامیه | دولت ایالتی |
| 22 | منطقه آزاد تجاری اولویول | ایالت اویو | اعلامیه | دولت ایالتی |
| 23 | منطقه آزاد تجاری کوکو | ایالت دلتا | اعلامیه | دولت ایالتی |
| 24 | منطقه آزاد لجستیک OILSS | لاگوس | اعلامیه | خصوصی |
| 25 | منطقه آزاد مرزی بانکی | ایالت بورنو | اعلامیه | ایالت |
| 26 | منطقه آزاد تجاری ناهکو | ایالت لاگوس | عملیاتی | خصوصی |
| ردیف | نام | استان | تاریخ تاسیس |
| 1 | منطقه آزاد مرسین | مرسین | 1987 |
| 2 | منطقه آزاد آنتالیا | آنتالیا | 1987 |
| 3 | منطقه آزاد اژه | ازمیر | 1990 |
| 4 | منطقه آزاد فرودگاه آتاتورک استانبول | استانبول | 1990 |
| 5 | منطقه آزاد ترابزون | ترابزون | 1992 |
| 6 | منطقه آزاد صنعت چرم استانبول | استانبول | 1995 |
| 7 | منطقه آزاد آناتولی شرقی | ارزروم | 1995 |
| 8 | منطقه آزاد ماردین | ماردین | 1995 |
| 9 | منطقه آزاد بورس استانبول (İMKB) | استانبول | 1997 |
| 10 | منطقه آزاد چرم ازمیر Menemen | ازمیر ( منمن ) | 1998 |
| 11 | منطقه آزاد ریزه | Rize | 1998 |
| 12 | منطقه آزاد سامسون | سامسون | 1998 |
| 13 | منطقه آزاد تراسیا استانبول | استانبول | 1998 |
| 14 | منطقه آزاد قیصری | قیصری | 1998 |
| 15 | منطقه آزاد آدانا یومورتالیک | آدانا (Yumurtalık) | 1998 |
| 16 | منطقه آزاد اروپا | تکیرداغ ( چورلو ) | 1999 |
| 17 | منطقه آزاد غازیانتاب | غازیانتپ | 1999 |
| 18 | منطقه آزاد بورسا | بورسا | 2001 |
| 19 | منطقه آزاد کوجایلی | کوجایلی | 2001 |
| 20 | منطقه آزاد دنیزلی | دنیزلی | 2002 |
| 21 | منطقه آزاد توبیتک | کوجایلی ( گبزه ) | 2002 |
