سازمان همکاری اسلامی (OIC)، سازمانی بین دولتی است که با عضویت 57 کشور به گسترش بیش از چهار قاره است. سازمان صدای جمعی جهان اسلام و تضمین برای حفاظت و حمایت از منافع جهان اسلام در روح ترویج صلح بین‌المللی و هماهنگی میان افراد مختلف جهان است. سازمان براساس تصمیم اجلاسی تاریخی که در پی نتیجه آتش‌سوزی جنایی مسجد الاقصی در 25 سپتامبر 1969 در رباط، پادشاهی مغرب تأسیس شد.

نام این سازمان از زمان تأسیس در سال 1969 تا سال 2011 سازمان کنفرانس اسلامی بود سپس به سازمان همکاری اسلامی تغییر یافت. نشست سران هر 3 سال یک بار و در پایتخت یکی از کشورهای اسلامی عضو برگزار می‌شود. کشورهایی که این کنفرانس را برگزار می‌کنند به مدت سه سال ریاست آن را بر عهده می‌گیرند.

چهاردهمین اجلاس سران کشورهای اسلامی موسوم به «اجلاس مکه: دست به دست بسوی آینده» در 31 مه 2019 برگزار شد.

دبیرکل و منشور سازمان

57 کشور عضو سازمان کنفرانس اسلامی هستند. حسین ابراهیم طه دبیرکل کنونی سازمان همکاری اسلامی است.منشور یا قانون اساسی سازمان کنفرانس اسلامی طبق ماده 102 منشور سازمان ملل متحد در 1 فوریه 1974 به ثبت رسید. مواد این سند شامل 14 مورد است.

در سال 1970 نشست اولین کنفرانس اسلامی وزیران امور خارجه سازمان همکاری اسلامی در جده برگزار شد که برای ایجاد دبیرخانه دائمی در شهر جده تصمیم گرفته شد.

دادگاه بین‌المللی عدل اسلامی

در اجلاس پنجم سران کنفرانس اسلامی در کویت 1987، با تصویب قطعنامه‌ای، دادگاه بین‌المللی عدل اسلامی نیز یکی از ارکان این سازمان اعلام شد که مقر آن در کویت و متشکل از 7 قاضی برای مدت 4 سال است که حوزه اقتدار آن در مورد مسائلی است که دولت‌های عضو متفقاً به دادگاه احاله داده باشند و مسائلی که در معاهدات لازم الاجرا مطرح می‌شود و تفسیر معاهدات دو یا چند جانبه و تحقیق در هر موضوعی از موضوعات حقوق بین‌الملل و تحقیق در مورد واقعه‌ای که موجب تزلزل در تعهدات بین‌المللی است؛ اگرچه عملاً این نهاد رسمیت نیافته ‌است.

ایران و سازمان همکاری اسلامی

ایران در کنار مراکش و عربستان سعودی از بنیان‌گذاران سازمان کنفرانس اسلامی بوده و هنگامی که مقامات بلند پایه 25 کشور اسلامی در رباط در اولین اجلاس سران این سازمان در 1969 گروه هم آمدند، محمدرضا پهلوی در زمره رهبرانی بود که در کنار ملک حسن پادشاه مراکش به سخنرانی پرداخت و این گردهمایی را حادثه بزرگ تاریخی برای جهان اسلام خواند.

ایران این نقش فعال خود را تا سال 1973 ادامه داد در طول این سال‌ها کشورهای میانه روی اسلامی نفوذ قابل توجهی بر روند تصمیم گیری در سازمان اعمال می‌کردند اما سال 1973 نقطه اوج اختلاف ایران با سازمان کنفرانس اسلامی بود. در این سال پس از اینکه اغلب کشورهای عربی وارد جنگ با اسراییل شدند و متعاقب آن کشورهای اسلامی تولیدکننده نفت، دست به تحریم نفتی علیه کشورهای حامی اسرائیل برند؛ ایران راه جداگانه ای را در پیش گرفت که ارتباط آن با سازمان کنفرانس اسلامی را به پایینترین سطح آن رساند و این سردی روابط تا سال‌ها ادامه یافت.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران در سال 1979 روابط ایران با سازمان کنفرانس اسلامی دچار فراز و نشیب‌های زیادی شد. در دهه اول پس از پیروزی انقلاب اسلامی که همزمان با سالهای جنگ تحمیلی هشت ساله بود، نگاه ایران به سازمان کنفرانس اسلامی به شدت بدبینانه بود و این سازمان را فاقد مشروعیت دانسته که از سوی سران دست نشانده کشورهای اسلامی اداره میشود. با حوادث جمعه خونین مکه در سال 1988 که منجر به بحرانی شدن روابط میان تهران و ریاض شد، روابط ایران و سازمان کنفرانس اسلامی به بدترین وضع ممکن رسید.

با پایان یافتن جنگ تحمیلی روابط ایران و سازمان کنفرانس اسلامی آرام آرام بهبود یافت و دور جدیدی از روابط میان طرفین را به همراه آورد. در دهه دوم جمهوری اسلامی نگاه ایران به این سازمان تا حدی دچار تغییر و تعدیل شد و نهایتاً تعادل ایران با سازمان کنفرانس اسلامی بیشتر شده و هشتمین کنفرانس سران کشورهای اسلامی در سال 1997 (1376) در تهران برگزار شد. در همین دوره است که حضور فعال ایران در این سازمان و بهره جویی حداکثری از کرسی ریاست این سازمان در دستور سیاست خارجی ایران قرار گرفت در این دوره ایران کوشید با تلاشی برای جبران گذشته، سازمان کنفرانس اسلامی را به سوی ایفای نقش مؤثرتر و فعال تر در دو بعد منطقه ای و بین‌المللی و البته در چارچوب منافع و اولویت‌های جمهوری اسلامی سوق دهد. در همین راستا در سال 1386 (2007) نیز کنفرانس رؤسای قوه قضائیه کشورهای اسلامی در تهران برگزار شد.

نشست سران

تاریخچه نشست سران:

نشست یکم: مراکش 1969

نشست دوم: پاکستان 1974

نشست سوم: طایف عربستان 1981

نشست چهارم: مراکش 1984

نشست پنجم: کویت 1987

نشست ششم: سنگال 1991

نشست هفتم: مراکش 1994

نشست هشتم: ایران 1997

نشست نهم: قطر 2000

نشست فوق‌العاده: قطر مارس 2003

نشست دهم: مالزی 2003

نشست فوق‌العاده: مکه 2005

نشست یازدهم: سنگال 2008

نشست فوق‌العاده: مکه 2012

نشست دوازدهم: قاهره 2013 (دوازدهمین نشست سران کشورهای اسلامی قرار بود در 15 مارس سال 2011 در شرم الشیخ مصر برگزار شود که با توجه به انقلاب مردمی در این کشور و ناآرام بودن مصر این نشست برگزار نشد و به تعویق افتاد)

نشست سیزدهم: استانبول 2016

نشست فوق‌العاده استانبول: 2017 (به مدت دو روز از 12 دسامبر تا 13 دسامبر 2017 برگزار شد)

نشست چهاردهم: اسلام‌آباد 2021

نشست فوق‌العاده افغانستان (برای تصمیم گیری حکومت طالبان برای افغانستان)

نشست استانبول

نمودار الیور کلیکی؛ نشان‌دهنده رابطه سازمان‌های چندملیتی گوناگون با هم درون سازمان همکاری اسلامی ن . ب . و

در آوریل 2016 کنفرانس سران سازمان همکاری اسلامی در استانبول ترکیه با شرکت نمایندگان بیش از 50 کشور اسلامی طی دو روز با شعار: وحدت و همبستگی برای عدالت و صلح برگزار شد و بیانیه پایانی خود را روز 15 آوریل 2016 صادر کرد.

بیانیه کنفرانس سران اسلامی شامل حدود 200 تصمیم بر اساس اتفاق آراء روی طرح استراتژیکی برای 10 سال آینده این سازمان یعنی از 2016 تا 2026 است. این کنفرانس روی سه موضوع اصلی که حاضرین آنها را مخالف منافع جهان اسلام دانستند تمرکز کرد که عبارتند از: فرقه‌گرایی، تبعیض نژادی و تروریسم.

این بیانیه همچنین به ریشه کنی طرح‌های فرقه‌ای و مذهبی با هشدار در مورد آثار منفی آن فرا خواند و دخالت‌ در امور داخلی کشورهای منطقه و کشورهای دیگر عضو از جمله بحرین، یمن، سوریه، سومالی و ادامه حمایت از تروریسم را محکوم کرد.

چهاردهمین نشست

چهاردهمین نشست سران کشورهای اسلامی موسوم به «نشست مکه: دست به دست به سوی آینده» در 31 مه 2019 برگزار شد و در بیانیه پایانی آن بر محوریت قضیه فلسطین و قدس و حمایت همه‌جانبه از مردم فلسطین تأکید و اعلام شد. در این بیانیه مبارزه با تروریسم را اولویت همه کشورهای عضو قرار گرفت و حملات تروریستی به ایستگاه‌های پمپاژ نفت در شهرهای دوادمی و عفیف و عملیات تخریبی علیه چهار کشتی تجاری در آب‌های امارات متحده عربی را محکوم نمود.

سازمان کنفرانس اسلامی با 57 کشور عضو در چهار قاره جهان یکی از سازمان‌های بین‌المللی کنونی جهان به شمار می‌رود.

57 عضو سازمان کنفرانس اسلامی (OIC) در 4 قاره جهان پراکنده‌اند. جز آلبانی که کشوری اروپایی است و ترکیه که خود را کشوری اروپایی به حساب می‌آورد و سورینام که عضو آمریکایی سازمان است، دیگر اعضای سازمان از قاره آسیا یا آفریقا هستند. همچنین، اعضاء براساس نوعی تقسیم‌بندی رسمی، به سه گروه عرب، آفریقایی و آسیایی تعلق دارند. گروه عرب و به ویژه کشورهای عرب عضو شورای همکاری خلیج فارس، کانون اصلی قدرت در سازمان به شمار می‌آیند.

وب سایت رسمی: OIC

آشنایی با سازمان همکاری اسلامی

سازمان کنفرانس اسلامی از زمان نخستین اجلاس سران در سال 1969 (رباط – مغرب) تاکنون 10 اجلاس در سطح سران و 34 اجلاس عادی در سطح وزیران خارجه برگزار کرده است. اجلاس وزیران خارجه، هر سال و اجلاس سران، هر سه سال یک بار، برگزار می‌شود. میزبانی هر کشور باید از سوی اجلاس رسمی مورد تأیید قرار گیرد.

کشور میزبان برای یک دوره زمانی که تا برگزاری اجلاس بعدی به طول خواهد انجامید، ریاست سازمان را برعهده خواهد داشت. در اجلاس وزیران خارجه و سران، موارد موجود در دستور کار سازمان که شامل امور سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اداری و مالی است، مورد بررسی قرار می‌گیرد و تصمیمات سازمان درباره آنها طی قطعنامه‌هایی منتشر می‌گردد. تعداد کل قطعنامه‌های اجلاس‌های عادی، بیش از 100 مورد است.

همچنین در پایان اجلاس سران یا وزیران خارجه، بیانیه‌ای مشتمل بر نکات اصلی طرح شده در اجلاس و خلاصه تصمیمات انتشار می‌یابد. اجلاس سران عالی‌ترین مرجع تصمیم گیری در سازمان است اما اجلاس وزیران خارجه، عملا مرکز عمده تصمیم‌گیری به شمار می‌آید.

اهداف سازمان

اهداف سازمان کنفرانس اسلامی هفت مورد است که به ترتیب زیر در منشور آن مشخص شده است:

1 – ارتقاء همبستگی اسلامی میان کشورهای عضو.

2 – حمایت از همکاری میان کشورهای عضو در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علمی و دیگر موارد اساسی و مشورت میان کشورهای عضو در سازمان‌های بین‌المللی.

3 – تلاش در جهت محو تبعیض نژادی و خاتمه بخشیدن به استعمار در تمام اشکال آن.

4 – اتخاذ تدابیر لازم برای پشتیبانی از صلح و امنیت بین‌المللی مبتنی بر عدالت.

5 – هماهنگ کردن تلاش‌ها به منظور حفاظت از اماکن مقدس و آزادسازی آنها و پشتیبانی از مبارزه ملت فلسطین و کمک به این ملت درجهت بازپس گرفتن حقوق [خود] و آزاد نمودن سرزمینش.

6 – پشتیبانی از مبارزه تمام ملل اسلامی در راه حفاظت از کرامت، استقلال و حقوق ملی شان.

7 – ایجاد جوی به منظور ارتقاء همکاری و تفاهم میان کشورهای اسلامی و دیگر کشورها.

آئین‌نامه‌ای نیز درمورد شیوه جریان امور و تصمیم‌گیری در جلسات رسمی سازمان تهیه شده است که تصمیم‌گیری در سازمان بر پایه آن صورت می‌گیرد. همچنین تصمیم‌گیری در سازمان، براساس رأی‌گیری اکثریت است اما در عمل، تصمیمات سازمان طی جلسات رسمی، با اجماع اتخاذ می‌شود.

ریشه‌های فکری سازمان کنفرانس اسلامی

گستره عضویت سازمان کنفرانس اسلامی عموماً شامل کشورهایی است که از یک رشته وجوه مشترک یا نزدیک‌های تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی و… برخور دارند. محور رسمی تجمع آنها، نقطه اشتراکی است که در اعتقادات دینی دارند. تاریخ اسلامی نیز منع الهام اندیشمندان مسلمان و مایه حرکت در میان نیروهای سیاسی جوامع اسلامی است. درواقع، بر مبنای مقایسه‌ای ساده میان اوضاع وخیم مسلمانان در عصر حاضر و اقتدار و عظمت آنان در طول نزدیک به 13 قرن، نظری واحد در جوامع اسلامی پدید آمده است که علت ضعف کنونی کشورهای اسلامی را در تفرقه و پراکندگی آنها می داند و راه اساسی رهایی از نابسامانی‌های فعلی را در تمسک به «اتحاد اسلامی» و رشد فرایند «همبستگی اسلامی» می‌بیند.

اعتقاد به «اتحاد» که از زمان ظهور اسلام در جزیرهالعرب به عنوان یک اندیشه بر جوامع اسلامی حاکم بود، از ارزش‌های سیاسی ریشه می گیرد که پایه‌ای دینی دارد. در واقع، قرآن کریم، یگانه راهنمای جاودانه مسلمانان، شامل اشارات و تصریحاتی است که ارزش‌های سیاسی خاص را در این زمینه منعکس می‌سازد.

تاریخچه تشکیل سازمان کنفرانس اسلامی

با شروع جنگ جهانی دوم، دوره پی‌گیری افکار پان اسلامیست که در آنها احیای خلاقیت اسلامی نیز مورد توجه بود، به پایان رسید و جهان اسلام، وارد دوره جدیدی از حیات سیاسی خود شد. واقعیات این دوره، اثرات عمیقی بر افکار سیاسی مسلمانان برجای گذاشت. اهم این واقعیت ها عبارت بودند از:

– شکست مسلمانان در جنگ 1948 در فلسطین و تأسیس دولت صهیونیستی؛

– تأسیس کشور اسلامی پاکستان در بخش‌های مسلمان نشین هند؛

– آغاز عصر استعمارزدایی و استقلال تدریجی کشورهای اسلامی در منطقه؛

– ظهور ناسیونالیسم به عنوان یک نیروی مهم سیاسی؛

بر این اساس، نیروهای اسلام گرا در جهان اسلام خواهان تشکیل جبهه ای متحد از کشورهای اسلامی، در نظام موجود بین‌المللی بودند. حضور این نیرو، با تشکیل سازمان کنفرانس اسلامی، به نتیجه مشخص و ملموسی انجامید اما تلاش‌های معاصر جهت تحقق این هدف، به دهه 1950 بازمی گردد. تشکیل «کنفرانس عمومی اسلامی» که با کوشش مصر، عربستان و پاکستان در 1952 صورت پذیرفت، یکی از اولین اقدامات کشورهای اسلامی در این رابطه بود.

شکست 1967 میلادی اعراب از اسرائیل و نیز هم زمان با آن، آتش سوزی در مسجدالاقصی (در 21 اوت 1969)، زمینه را برای عملی ساختن طرح برپایی کنفرانس سران اسلامی فراهم ساخت و موجی از خشم و بدبینی نسبت به یهودیان در جهان اسلام پدید آورد.

با برپایی این کنفرانس در رباط (مغرب) بود که این حرکت صورت عملی به خود گرفت. در پایان این کنفرانس، اعلامیه ای منتشر شد که در آن آمده بود که «دولت ها و ملت‌های آنها مصمم‌اند هرگونه راه حلی درمورد مسئله فلسطین را که متضمن بازگشت قدس به وضع پیش از ژوئن 1967 نباشد، رد کنند» و نیز اجلاس‌های بعدی را تنظیم کردند که در اجلاس سوم وزیران خارجه که (مارس 1972) در جده برگزار شد، منشور سازمان مورد تصویب قرار گرفت و به این ترتیب سازمان کنفرانس اسلامی، رسماً موجودیت یافت.

شوراهای عضو

(57 عضو فعلی و 1 عضو سابق)

آفریقا

‌الجزایر

‌بنین

‌بورکینافاسو

‌کامرون

‌کومور

‌چاد

‌جیبوتی

‌مصر

‌گابن

‌گامبیا

‌گینه بیسائو

‌گینه

‌ساحل عاج

‌لیبی

‌مالی

موریتانی

‌مراکش

‌موزامبیک

‌نیجر

‌نیجریه

‌سنگال

‌سیرالئون

‌سومالی

‌سودان

‌توگو

‌تونس

‌اوگاندا

آسیا

‌افغانستان

‌جمهوری آذربایجان

‌بحرین

‌بنگلادش

‌برونئی

‌اندونزی

‌ایران

‌عراق

‌اردن

‌قزاقستان

‌کویت

‌قرقیزستان

‌لبنان

‌مالزی

‌مالدیو

‌عمان

‌پاکستان

‌فلسطین

‌قطر

‌عربستان سعودی

‌سوریه

‌تاجیکستان

‌ترکیه

‌ترکمنستان

‌امارات متحده عربی

‌ازبکستان

‌یمن

اروپا

‌آلبانی

آمریکای جنوبی

‌گویان

‌سورینام

عضو سابق

‌زنگبار

کشورهای ناظر

(5 ناظر فعلی و 1 ناظر سابق)

ناظران فعلی

‌تایلند

‌روسیه

‌قبرس شمالی

‌بوسنی و هرزگوین

‌جمهوری آفریقای مرکزی

ناظر سابق

جبهه آزادیبخش ملی مورو