ایران و همسایگان ج.ا.ا
کشورهای همسایه ایران دارای مرز خاکی
پاکستان، افغانستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه، ترکمنستان، عراق
کشورهای همسایه ایران دارای مرز آبی
جمهوری آذربایجان، روسیه، قزاقستان، پاکستان، ترکمنستان عراق، امارات، بحرین، عربستان، عمان، قطر، کویت
همسایگان جمهوری اسلامی ایران
ایران، با پانزده کشور همسایه است که این همسایگی در مرزهای زمینی و دریایی است. زمینی با هفت کشور و دریایی با هشت کشور همسایه است. از شرق با پاکستان و افغانستان از شمال با ترکمنستان، روسیه، قزاقستان، جمهوری آذربایجان و ارمنستان، از غرب با ترکیه و عراق و از جنوب با کویت، عربستان، قطر، [بحرین]، امارات و عمان همسایه است.
ایران یکی از طولانی‌ترین مرزها را در آسیای غربی دارد
خط مرزی ایران 3 هزار و 662 مایل است. از میان این کشورها ترکمنستان طولانی ترین مرز مشترک با ایران را دارد. طول خط مرزی میان ایران و ترکمنستان حدود 713 مایل است. کوتاه‌ترین مرز مشترک با ایران هم به کشور ارمنستان تعلق دارد که حدود 27 مایل می‌باشد.
ایران در کل 7 استان ساحلی دارد که 4 استان در جنوب ایران و 3 استان در شمال قرار دارند. مرز آبی ایران حدود 2700 کیلومتر است که شامل دریای خزر، خلیج‌فارس و دریای عمان است. شهرهای همسایه ایران از طریق مرز دریایی دریای عمان، سیستان بلوچستان و هرمزگان هستند. از سمت دریای عمان هم استان‌های خوزستان، بوشهر و هرمزگان مرز مشترک آب با دیگر کشورها دارند. استان‌های گیلان، مازندران و گلستان هم از سمت دریای خزر با کشورهای دیگر مرز مشترک آبی دارند. کشورهایی که خط مرزی خاکی مشترک با ایران دارند از قبیل زیر هستند: عراق، افغانستان، ترکیه، آدربایجان، پاکستان، ارمنستان، ترکمنستان. همچنین کشورهای هم مرز ایران از طریق دریا شامل: عمان، قطر، کویت، امارات، بحرین و عربستان می‌باشد.
کشورهای همسایه ایران
دارای مرز خاکی
پاکستان، افغانستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه، ترکمنستان، عراق
کشورهای همسایه ایران
دارای مرز آبی
جمهوری آذربایجان، روسیه، قزاقستان، پاکستان، ترکمنستان
عراق، امارات، بحرین، عربستان، عمان، قطر، کویت
افغانستان همسایه شرقی ایران
مرز مشترک بین ایران و افغانستان حدود 572 مایل است. سه نقطه کشورهای همسایه ایران، افغانستان و پاکستان را به هم متصل می‌سازد. قدمت ایران و کشور همسایه‌ی آن به قرن‌ها قبل باز می‌گردد. روزگاری افغانستان بخشی از امپراطوری ایران زمین بود.
ترکیه همسایه شمال غربی ایران
ترکیه در شمال غربی ایران قرار دارد و مرز زمینی ایران و ترکیه 332 مایل امتداد یافته است. مرز بین‌المللی ایران و ترکیه یکی از قدیمی‌ترین خط‌های مرزی دنیا محسوب می‌گردد. در سال 1639 میلادی مرز میان ایران و ترکیه تعیین شد. مرزهای بین‌المللی متعددی بین ایران و ترکیه وجود دارند که از پرترددترین آن‌ها می‌توان به مرز بازرگان گوبولوک که شهرهای دوغوبایازیت و تبریز را به هم متصل می‌سازد و مرز رازی کاپیکوی نام برد.
آذربایجان همسایه شمال غربی ایران
خط مرزی آذربایجان و ایران حدود 268 مایل امتداد دارد. رفت و آمد مرزی بین ایران و آذربایجان زیاد است چون تعداد افراد آذری زبان ایران بیشتر از آذربایجان هستند. از مرزهای مشترک پرتردد میان ایران و آذربایجان از قبیل جلفا – جلفا (Julfa-Jolfa)، بیله سوار و آستارا هستند.
پاکستان همسایه جنوب شرقی ایران
مرز زمینی ایران و پاکستان نسبتاً طولانی است و حدود 596 مایل امتداد دارد. آغاز مرز از سه نقطه پاکستان، ایران و افغانستان را به هم متصل می‌سازد. این خط مرزی تا جنوب ایران امتداد دارد و در نهایت به آب‌های خلیج عمان می‌رسد.استان بلوچستان در پاکستان تنها استانی است که با ایران هم مرز است. استان هم مرز ایران با پاکستان هم سیستان و بلوچستان می‌باشد. مرز اصلی ایران پاکستان که از مرز بین‌المللی عبور می‌کند، تفتان میرجاوه است.
عراق همسایه غربی ایران
تمام مرزهای شرقی عراق با ایران مشترک است. مرز عراق از کوه دالامپر و سه نقطه ی ترکیه، ایران و عراق آغاز می‌شود. این خط مرزی مشترک 994 مایل امتداد پیدا می‌کند تا نهایتا به خلیج‌فارس در شط العرب برسد. این خط مرزی بین‌المللی در اواسط قرن 17 ایجاد شد و در میان اولین مرزهای جهان قرار می‌گیرد. ضرباتیه، مندلی سومار، الشعیب، چذابه، مهران، شلمچه، خسروی مرزهای میان ایران و عراق هستند.
ایران در کل 7 استان ساحلی دارد که 4 استان در جنوب ایران و 3 استان در شمال قرار دارند. مرز آبی ایران حدود 2700 کیلومتر است که شامل دریای خزر، خلیج‌فارس و دریای عمان است.
شهرهای همسایه ایران از طریق مرز دریایی دریای عمان، سیستان بلوچستان و هرمزگان هستند. از سمت دریای عمان هم استان‌های خوزستان، بوشهر و هرمزگان مرز مشترک آب با دیگر کشورها دارند. استان‌های گیلان، مازندران و گلستان هم از سمت دریای خزر با کشورهای دیگر مرز مشترک آبی دارند.
کشورهایی که در بالا نام برده شد، کشورهای همسایه ایران با خط مرزی مشترک زمینی هستند. اما کشورهای دیگری هم هستند که از طریق دریایی با ایران هم مرز هستند.
کشورهای هم مرز ایران از طریق دریا از قبیل زیر می‌باشند:
عمان؛ / قطر؛ / کویت؛ / امارات؛ / بحرین؛ / عربستان.
کشورهای همسایه ایران که در سرحدات خاکی از قبیل زیر می‌باشند:
افغانستان؛ / پاکستان؛ / آذربایجان؛ / ترکمنستان؛ / ترکیه؛ / عراق؛ و ارمنستان
وضعیت تجارت ایران و همسایگان
دکتر ابراهیم رییسی، رئیس‌جمهور ایران در ارتباط با رویکرد دولت وی نسبت به مسائل منطقه و کشورهای همسایه در گفتگویی زنده در یک برنامه تلویزیونی بیان کرد: «در حال حاضر نقش ما در تجارت منطقه‌ای مناسب نیست و باید شرایط را تغییر دهیم. ارتباط با کشورهای همسایه و منطقه اولویت ما است.»
به گزارش سازمان توسعه و تجارت علیرضا پیمان پاک درباره برنامه‌های دولت درباره توسعه همکاری‌های تجاری با کشورهای همسایه عنوان کرد: یکی از برنامه‌های دولت سیزدهم توسعه همکاری‌های تجاری با کشورهای همسایه، خصوصاً کشورهای حاشیه خلیج‌فارس است.
ایران و بازار 600 میلیون نفری کشورهای همسایه
به اعتقاد کارشناسان اقتصادی، ظرفیت تجارت و صادرات کالا از ایران به 15 کشور همسایه بسیار فراتر از میزان کنونی آن است. در میان 15 کشور فوق دو کشور روسیه و ترکیه از نظر سطح رفاه، امکانات سرزمینی و منابع مالی یا توانایی‌های صنعتی و اقتصادی وضعیتی فراتر از سطح منطقه را دارند یا در تامین نیازهای داخلی خود تا حدودی خودکفا هستند. دیگر کشورها هر یک به نوعی با منابع اولیه یا تولیدات دیگر کشورها نیازهای خود را از طریق واردات تامین می‌کنند.
براساس آخرین آماری که از هر یک از کشورهای فوق ثبت شده است ایران در مجموع با جمعیتی نزدیک به 400 میلیون نفر دارای مرز خاکی است. جمعیت کشورهای دارای مرز آبی با ایران نیز بیشتر 210 میلیون نفر برآورد می‌شود. با توجه به این توضیحات می‌توان مدعی بود که کشورمان در کل با بیش از 600 میلیون نفر همسایه امکان ارتباطات تجاری فارغ از محدودیت‌های ناشی از مسائل سیاسی دارد.
صادرات منطقه‌ای، موتور صنعت و تجارت ایران
کارشناسان اقتصادی ظرفیت مبادلات تجاری میان ایران و همسایگان را که قابلیت عملیاتی شدن دارد، بین 40 تا بیش از 150 میلیارد دلار در سال برآورد می‌کنند. حال آنکه تبادلات تجاری ایران با 15 کشور فوق کمتر از اعداد پیش‌بینی شده است.
افغانستان و عراق از جمله کشورهایی هستند که به دلایل سیاسی و فرهنگی مبادلات تجاری و اقتصادی کشورمان با آن‌ها به نسبت فعال‌تر از دیگر کشورها بوده است. افغانستان حجم مبادلات رو به رشد و خوبی را با تهران دارد و سالانه حدود 4 میلیارد دلار کالا به این کشور 38 میلیون نفری از ایران صادر کمی شود. میزان صادرات کالایی ایران به عراق حدود 40 میلیون نفری هم سالنه در حدود 10 میلیارد دلار می‌باشد.
وضعیت صادرات کشورمان به دو کشور پرجمعیت دیگر همسایه ایران یعنی پاکستان و ترکیه نیز به هیچ عنوان در حد و اندازه‌های نام ایران نیست. صادرات کشورمان به پاکستان با جمعیتی بالای 200 میلیون نفر کمی بیش از یک میلیارد دلار در سال بوده است. از سوی دیگر صادرات به ترکیه که نسبت به دیگر همسایگان ما از سطح رفاه و مصرف بالاتری برخوردار است در سال 2019 به حدود 5 میلیارد دلار رسید.
مبادلات تجاری کشورمان با روسیه به عنوان یکی از مهمترین شرکای سیاسی تهران هم بسیار کمتر از سطح مورد انتظار است به گونه‌ای که در بسیاری از دوره‌ها حجم صادرات کشورمان به مسکو به یک میلیارد دلار هم نرسیده است.
برای بسیاری از کشورهای همسایه، ایران یک شریک تجاری خوب با کالاهای باکیفیت به شمار می‌رود اما مبادلات‌شان با تهران درصد ناچیزی از حجم تجارت کل آن‌ها را تشکیل می‌دهد.
میزان صادرات ایران به 15 کشور همسایه حدود 25 میلیارد دلار است و حجم این تجارت برای ایران دارای ظرفیت افزایش تا بیش از 100 میلیارد دلار می باشد. پاکستان، ترکیه، عراق، افغانستان و روسیه از بیشترین ظرفیت‌ها برای تقویت صادرات کالایی ایران برخوردار هستند.
تهاتر کالا، تقویت بازارچه‌های مرزی و تقویت تبادلات دوطرف با پول‌های ملی در کنار امضای قرارداد تجارت آزاد، تشکیل میزهای کشوری و کالایی برای توسعه صادرات با کشورهای همسایه را یکی از بهترین راهکارها برای مدیریت این خط‌مشی ارزیابی می‌کنند. هرچه درهم‌تنیدگی اقتصادی میان همسایگان محکم‌تر باشد بازخورد بهتری را در حوزه‌های سیاسی، بین‌المللی و حتی امنیتی به نمایش می‌گذارد البته باید به یاد داشت که ارتقای سطح مبادلات تجاری با همسایگان مستلزم بهبود روابط سیاسی با آن‌ها و کاستن از سطح تنش‌ها است.
در این صورت مولفه‌های اقتصادی و سیاسی کارکردی دوسویه پیدا می‌کنند. بدین نحو که ارتقای سطح هر یک از آن دو (مؤلفه‌های سیاسی و اقتصادی) به تحکیم عامل دیگر منجر می‌شود.
شناخت نیازمندهای هر یک از همسایگان در کنار درک توانایی‌های منطقه‌ای کشورمان می‌تواند به مدیریت موفق تجارت با همسایگان کمک کند. به عنوان نمونه در حوزه روابط با کشورهای در سواحل شمالی دریا خزر همچون روسیه به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی و اقلیمی ایران و کشور هدف، تمرکز بر محور صادرات محصولات کشاورزی، مواد غذایی، میوه و لبنیات، خشکبار و گیاهان دارویی یا صنایع دستی می‌تواند مفید باشد.
کارشناسان امر در زمینه ظرفیت‌های افزایش همکاری با ترکیه نیز بر محور انرژی به‌ویژه نفت و گاز و مشتقات آن تاکید دارند. همکاری در حوزه مواد اولیه، محصولات پالایشگاهی، آهن و فولاد و سنگ‌های معدنی می‌تواند به هر دو طرف کمک کند. تعامل با ترکیه به دلیل پیوند روابط اقتصادی این کشور با اروپا، دروازه بزرگی را برای شرکت‌های ایرانی به سوی قاره سبز باز خواهد کرد. البته در اروپا موضوع فشارهای آمریکا با حساسیت بیشتری پیگیری می‌شود و دور زدن تحریم‌ها به سادگی امکانپذیر نیست ولی می‌توان با همکاری شرکت‌های ترکیه‌ای بخشی از این مسیر را پیمود.
امارات، کویت و عمان نیاز شدیدی به گاز دارند و آن را با قیمت بالا از آمریکا تهیه می‌کنند. برقراری ارتباط با این کشورها و هموارکردن بسترهای سیاسی و تجاری
دوجانبه می‌تواند به نفع هر دو طرف تمام شود. ضمن اینکه ویژگی‌های سرزمینی، این کشورها را به واردات تقریبا همه نوع کالائی از غذایی و کشاورزی تا صنعتی و خدماتی وابسته کرده است.
حتی در حوزه نفت هم برخی کارشناسان پیشنهاد می‌دهند همچون تعامل موفق با ونزوئلا، تهاتر را می‌توان در حوزه انرژی و نفت هم اجرایی ساخت. به گونه‌ای که کشورهای همسایه که به انرژی نیازمند هستند (همچون ترکیه، پاکستان و غیره) بهای انرژی دریافتی از ایران را با کالاهای مورد نیاز کشورمان و حتی طلا پرداخت کنند.
در هر صوررت کارشناسان اعتقاد دارند علاوه بر محورهای فوق بخش‌های کشاورزی و مواد غذایی، دارویی، نساجی، توریسم و گردشگری درمانی هم می‌تواند زمینه مناسبی را برای افزایش درآمدهای ارزی کشور فراهم کند. هرچند صادرات محصولات صنعتی، پتروشیمی، فولادی، لوازم خانگی، خشکبار و صنایع دستی در کنار صنایع تبدیلی نیز می‌تواند سبد صادراتی ایران به بسیاری از همسایگان را پربارتر سازد.
